Dieta ketogenna - ketogeniczna
(dieta z małą ilością węglowodanów)
W ostatnich latach jest coraz większe zainteresowanie dietami ubogo-węglowodanowymi
(ektogenicznymi) m.in. dietą dr Atkinsa, a w Polsce – dieta dr Jana Kwaśniewskiego. Zakładają one, iż
można schudnąć, nie odczuwać głodu i nie występuje efekt jo-jo. Jak dowodzą badania, stosowanie
tego ketogenicznych diet może być bezpieczne i skuteczne. Świat medyczny dziś przyznaje, iż
pokarmy węglowodanowe mogą wzmagać apetyt i sprzyjać cukrzycy typu II, natomiast pożywienie o
niskiej zawartości węglowodanów może pomagać w szybkiej utracie masy ciała. Jednakże diety
ubogo-węglowodanowe nie wolno upraszczać i ograniczać się do jedzenia tylko tłuszczów i białek.
Węglowodany należy jeść. Trzeba tylko wiedzieć, które wybrać i ile, by uniknąć negatywnych
skutków.
W XIX wieku William Banting, wpadł na pomysł nowej diety. Był otyłym mężczyzną w średnim
wieku, który od lat rozpaczliwie próbował się odchudzić. Przestał spożywać przetwory mączne,
ziemniaki, słodycze, itp. Po kilku miesiącach schudł. Nie odczuwał głodu, nie miał napadów wilczego
apetytu, które nękały go przy innych dietach odchudzających. Swoje doświadczenia opisał w książce
"List otwarty na temat tuszy", którą wydał w Londynie w 1863 roku. Wówczas po raz pierwszy, dieta
ubogo-węglowodanowa wzburzyła środowisko medyczne, które wyszydziło autora, wytykając mu, że
nie jest ani lekarzem, ani nawet dietetykiem. Teoria Dr Atkinsa również została źle osądzona przez
świat medyczny.
Dopiero lata stosowania diet wysoko-węglowodanowych i gwałtowny rozwój chorób
cywilizacyjnych, zmusiły lekarzy i dietetyków do zrewidowania swoich poglądów. Już dziś tłuszcze
zajmują należne im miejsce w piramidzie żywienia. Nową piramidę zdrowego żywienia opracowali dr
Walter Willett i jego zespół ze Szkoły Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Harvarda.

Dieta uboga w węglowodany nie jest dla wszystkich, w każdym stanie zdrowia. Dietetyka dąży
do indywidualizacji, oznacza to, iż powinniśmy mieć swoją indywidualną dietę na określony czas.
Dzięki temu będziemy komplementarnie odżywieni. Wówczas możemy „wsłuchać się” w swojego
„wewnętrznego lekarza”, który wskaże nam potrzeby naszego organizmu, aby instynktownie jeść to,
co nam smakuje. W innym przypadku wkroczymy na niebezpieczną drogę ortoreksji.
Jak dieta lekkostrawna robi się ciężko-strawna?
Ostatnio obserwuje się znaczne zainteresowanie tzw. dietą ketogenną (produkującą w organizmie
związki ketonowe). Prawdopodobnie jest to spowodowane ogólnym wzrostem popularności żywienia nisko-węglowodanowego.

Trzeba jednak pamiętać, że dieta ketogenna różni się dość znacznie od diet nisko-
węglowodanowych. Może być prowadzona tylko przez ściśle określony czas i nie jest przeznaczona dla wszystkich.

Biochemiczne różnice między dietą tradycyjną a ketogeniczną Aby zrozumieć sens i działanie diet ketogennych, trzeba znać działanie związków ketonowych na organizm ludzki.
Dieta dostarczająca zrównoważoną ilość węglowodanów i tłuszczów powoduje, że powstający
acetylo-CoA (koenzym A służący w metabolizmie jako przenośnik grup pochodzących od kwasów
tłuszczowych) podczas spalania tłuszczów wchodzi w cykl Krebsa (końcowy cykl metabolizmu
organizmów tlenowych).
Wejście acetylo-CoA w ten cykl zależy od dostępności jednego z elementów cyklu Krebsa, a
mianowicie szczawiooctanu. Acetylo-CoA łącząc się ze szczawiooctanem, tworzy cytrynian,
rozpoczynając tym samym nowy obieg cyklu.
Jeśli jednak dominuje rozkład tłuszczów, przy niedoborze węglowodanów (tak może być w
przypadku niewłaściwie prowadzonych diet niskowęglowodanowych), to losy acetylo-CoA są inne.
Szczawiooctan jest wykorzystywany do biosyntezy glukozy i staje się niedostępny dla reakcji z
acetylo-CoA. W takiej sytuacji powstaje nadmiar acetylo-CoA. Wówczas ulega on kondensacji,
tworząc związki ketonowe, czyli acetooctan, D-3-hydroksymaślan i aceton.
W oddechu osób znajdujących się w ketozie daje się wyraźnie zauważyć zapach acetonu.
Głównym miejscem powstawania związków ketonowych jest wątroba. Substancje te przedostają się
do krwi i są transportowane do tkanek obwodowych.
Acetooctan i 3-hydroksymaślan są ważnym źródłem energii w procesie oddychania
wewnątrzkomórkowego.
Czy mózg potrzebuje związki ketonowe?
Przy prawidłowym metabolizmie wyłącznym paliwem dla mózgu jest glukoza. Mózg nie ma
zapasów energetycznych i dlatego wymaga stałego dopływu glukozy, która w stanie wolnym swobodnie
wnika do tkanki mózgowej.
Zużycie glukozy przez mózg wynosi około 120 g/dobę. Około 60% całkowitego zużycia glukozy u
człowieka przypada na mózg.
W okresie głodowania (braku glukozy) paliwem dla mózgu zamiast glukozy są związki ketonowe.
Kwasy tłuszczowe nie mogą być wykorzystywane jako cząsteczki paliwa, ponieważ są związane z
albuminami (główne białka w osoczu krwi), i dlatego nie mogą przenikać przez barierę krew-mózg.
Natomiast związki ketonowe mogą być transportowane do mózgu. Zamiana glukozy jako paliwa na
związki ketonowe minimalizuje rozkład białek podczas głodowania.
Adaptacja mózgu do wykorzystywania związków ketonowych jest stopniowa i możliwa przy
powolnym zmniejszaniu dowozu glukozy. Stwierdzono, iż mózg może odżywiać się w około 70%
związkami ketonowymi.
Czy mięśnie używają związków ketonowych?
Głównym paliwem dla mięśni są: glukoza, kwasy tłuszczowe i związki ketonowe.
Mięśnie w odróżnieniu od tkanki mózgowej zawierają duże ilości glikogenu (3/4 całej ilości
glikogenu zawartego w organizmie człowieka). Glikogen (wielocukier zbudowany z ok. 100.000 reszt
cząsteczek glukozy) łatwo uwalnia glukozę zużywaną w obrębie tkanki mięśniowej.
Mięśnie podobnie jak mózg, nie mogą uwalniać glukozy do krwiobiegu i innych tkanek.

W aktywnie pracującym mięśniu szkieletowym szybkość glikolizy znacznie przekracza szybkość
cyklu cytrynowego. W warunkach glikolizy beztlenowej (podczas pracy mięśni) pirogronian ulega
redukcji do mleczanu, który po przejściu do wątroby ulega przekształceniu w glukozę. W ten sposób
część obciążenia metabolicznego przesuwana jest z mięśni do wątroby.
W spoczywającym mięśniu (warunki tlenowe) głównym paliwem są kwasy tłuszczowe.
Dla mięśnia sercowego paliwem mogą być związki ketonowe. Mięsień sercowy chętniej
wykorzystuje w istocie związki ketonowe niż glukozę. Podobną sytuację obserwujemy w przemianach
energetycznych nerek i płuc.
Obecność związków ketonowych we krwi jest dobra czy nie?
W osoczu krwi utrzymuje się prawie stałe stężenie związków ketonowych.
Jeżeli następuje powolny i niewielki wzrost stężenia związków ketonowych, to tkanki (poza
wątrobową) wykorzystują z czasem coraz więcej tych związków do przemian energetycznych.
Istnieją różne powody, pojawiania się zwiększonej ilości związków ketonowych we krwi i w
moczu.
Należą do nich:
- we krwi:
• kwasica cukrzycowa,
• dieta nisko-węglowodanowa,
• dieta bogato-tłuszczowa,
• zatrucie ciążowe,
• długotrwałe wymioty,
• glikogenoza wątrobowa,
• przewlekłe stany gorączkowe,
• nadczynność gruczołu tarczowego,
• po podaniu STH,
• akromegalia,
• zespół Cushinga,
• przewlekłe przedawkowanie insuliny,
• zatrucie alkoholem etylowym,
• leczenie 11-oksysteroidami,
- w moczu:
• cukrzyca,
• mocznica,
• głodówka,
• diety ubogowęglowodanowe i wysokotłuszczowe,
• zatrucie ciążowe,
• ciężka niedokrwistość,
• przewlekłe stany gorączkowe,
• długotrwałe wymioty.
Wszystkie te przypadki należy monitorować poprzez oznaczanie związków ketonowych w moczu.
Popularną metodą oznaczania ilości związków ketonowych w moczu są testy paskowe.
Ketonowa euforia, czyli jak działają związki ketonowe na organizm.
Ketony działają na organizm ludzki w sposób specyficzny.
Zaskakujące jest działanie euforyczne związków ketonowych, często spotykane na początku
stosowania żywienia nisko-węglowodanowego. Wspaniałe samopoczucie ulega pogorszeniu po 2 – 3
miesiącach stosowania diety ketogennej.
Inne często spotykane objawy to: utrata apetytu, zmiana zapachu potu, moczu, oddechu, narastające
pragnienie, senność, zaparcia.
Jak długo i dla kogo jest dieta ketogenna?
Klasyczna dieta ketogenna może być stosowana nie dłużej niż 3 – 4 miesiące. W tym czasie
bezwzględnie powinna być na bieżąco konsultowana przez dietetyka lub lekarza. Lekarz określi
zmiany w odżywianiu lub zaleci dalszą kontynuację diety nisko-węglowodanowej.

Dieta ketogenna najlepiej sprawdza się, kiedy mamy przewagę procesów katabolicznych nad
anabolicznymi i u tzw. szybkich utleniaczy.
Nadmierny katabolizm charakteryzuje się zasadowym środowiskiem tkanek, natomiast krew staje
się bardziej kwaśna.
W tkankach następuje spadek ilości potasu i wzrost ilości wapnia. Można zaobserwować wysokie
pH moczu, wysokie OB, niską eozynofilię, zużycie większej ilości tlenu. Struktura błon komórkowych
charakteryzuje się przewagą ilości kwasów tłuszczowych nad sterolami.